Chuyển đổi số để phát triển nông nghiệp công nghệ cao theo hướng đa chức năng, kinh tế tuần hoàn

Thuật ngữ “chuyển đổi số” (digital transfomation) được đề cập đến khá nhiều trong nghiên cứu và thực tiễn hiện nay. Các nghiên cứu ở nước ta nhìn chung đều cho rằng, chuyển đổi số là bước phát triển tiếp theo của tin học hóa, có được nhờ sự tiến bộ vượt bậc của công nghệ mới, mang tính đột phá, nhất là công nghệ số. Đây là quá trình thay đổi căn bản và toàn diện của cá nhân và tổ chức về cách sống, cách làm việc và phương thức sản xuất dựa vào công nghệ số.

Trong lĩnh vực nông nghiệp, nhiều quốc gia trên thế giới xây dựng các chương trình chuyển đổi số quốc gia như là một chính sách ưu tiên phát triển hàng đầu. Chuyển đổi số nông nghiệp góp phần chuyển đổi hệ thống nông sản theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, giúp giải quyết bài toán về năng suất để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng, qua đó giúp cho ngành nông nghiệp phát triển theo hướng bền vững. Do đó, chuyển đổi số là giải pháp cho những khó khăn mà nông nghiệp và nông thôn phải đối mặt.

Chuyển đổi số trong nông nghiệp là quá trình ứng dụng các công nghệ kỹ thuật số từ sản xuất đến chế biến, phân phối, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp, giúp hình thành nông nghiệp số, nông nghiệp thông minh. Điểm khác biệt cơ bản giữa nông nghiệp số và nông nghiệp truyền thống chính là ở việc áp dụng các công nghệ kỹ thuật số vào toàn bộ hoạt động, làm thay đổi cách thức quản lý, sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp từ truyền thống sang hiện đại và thông minh. Chuyển đổi số trong nông nghiệp thể hiện qua các ứng dụng ở 4 nhóm hoạt động chính, bao gồm: (1) giám sát; (2) điều khiển; (3) dự báo; (4) hậu cần.

Ở Việt Nam, so với với các ngành công nghiệp, dịch vụ, thì tỷ trọng nông nghiệp trong GDP ngày càng giảm, nhưng nông nghiệp lại có vai trò đặc biệt quan trọng. Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, nhất là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, thì chuyển đổi số trong nông nghiệp là xu hướng tất yếu, là giải pháp then chốt cho phát triển ngành nông nghiệp Việt Nam một cách bền vững, giảm thiểu rủi ro, thiệt hại do tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu. Chuyển đổi số giúp ngành nông nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Ứng dụng công nghệ số vào nông nghiệp giúp việc phân tích dữ liệu về môi trường, các loại đất, cây trồng, các giai đoạn sinh trưởng của cây, từ đó, người sản xuất sẽ đưa ra những quyết định phù hợp (bón phân, tưới nước, phun thuốc, thu hoạch,…), nhờ đó, giảm được chi phí, giảm ô nhiễm nguồn nước và đất đai, bảo vệ được sự đa dạng sinh học. Thực tế cho thấy, ứng dụng công nghệ số vào sản xuất nông nghiệp đã giảm được 1/2 chi phí và công lao động, giảm 50% khí thải nhà kính, tăng năng suất lên 30%, nhờ đó, tăng thu nhập cho nông dân(1). Bên cạnh đó, việc ứng dụng công nghệ số giúp người tiêu dùng có thể truy xuất và theo dõi được các thông số về chất lượng nông sản và yên tâm sử dụng.

Chuyển đổi số giúp ngành nông nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất và tiêu thụ sản phẩm_Nguồn: nhiepanhdoisong.vn

Dưới góc độ quản lý, chuyển đổi số trong nông nghiệp giúp cho việc quản lý, điều hành ngành nông nghiệp nói chung và doanh nghiệp nông nghiệp nói riêng hiệu quả hơn. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, số hóa vào trong điều hành, quản lý sẽ giúp cho việc ra quyết định nhanh chóng và chính xác hơn nhờ hệ thống báo cáo thông suốt, kịp thời, làm tăng hiệu lực quản lý và hiệu quả điều hành của các cơ quan quản lý nhà nước về nông nghiệp. Đối với doanh nghiệp kinh doanh nông nghiệp, chuyển đổi số giúp tăng hiệu quả điều hành, cắt giảm chi phí vận hành, tiếp cận được nhiều khách hàng hơn. Nhờ đó, hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp được nâng cao. Chuyển đổi số giúp tăng cường kết nối giữa người sản xuất và người tiêu dùng, giữa cung - cầu, hạn chế được tình trạng “được mùa mất giá”, “được giá mất mùa”, từ đó, sản xuất nông nghiệp hiệu quả và có tính bền vững hơn. Do đó, chuyển đổi số trong nông nghiệp được xác định là tạo dựng môi trường, hệ sinh thái nông nghiệp thông minh nhằm phát triển một nền nông nghiệp hiệu quả và bền vững.

Kinh tế tuần hoàn (circular economy - KTTH) là cách gọi tắt của mô hình kinh tế sản xuất khép kín, dựa trên nguyên lý “mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác”, khác hoàn toàn về mặt bản chất so với mô hình kinh tế tuyến tính truyền thống. Kinh tế tuần hoàn gắn với phát triển bền vững đang ngày càng được sự quan tâm của các quốc gia, nhà đầu tư, doanh nghiệp và cộng đồng xã hội. Từ khi khởi xướng đến nay, mô hình KTTH đã được thừa nhận rộng rãi và dần trở thành phương thức hiệu quả nhất để giải quyết mâu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế tốc độ cao và suy thoái môi trường sinh thái nghiêm trọng. Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) và Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) đều cho rằng, KTTH là cách tốt nhất để phá vỡ mối liên hệ lâu nay giữa tăng trưởng kinh tế và các ảnh hưởng tiêu cực tới môi trường. Có thể hiểu, KTTH là một mô hình kinh tế (gần như) khép kín dựa trên cơ sở của việc tiết kiệm, tái chế, tái sử dụng, chia sẻ, cho thuê hay sửa chữa nhằm kéo dài tuổi thọ của hàng hóa, tận dụng tối đa giá trị của các nguồn nguyên, nhiên vật liệu được khai thác, thu thập, từ đó loại bỏ các tác động tiêu cực đến môi trường, nâng cao chất lượng hệ sinh thái, kinh tế và xã hội về lâu dài.

Như vậy, KTTH là mô hình kinh tế mà trong đó toàn bộ quá trình từ nguyên liệu đầu vào, sản xuất, tiêu thụ sản phẩm tới xử lý chất thải đều dựa vào nguyên tắc giảm thiểu khai thác tài nguyên, kéo dài vòng đời sản phẩm và tăng cường việc tái chế, tái sử dụng, qua đó giúp thiết lập mối quan hệ hài hòa giữa phát triển kinh tế và duy trì hệ sinh thái, nhằm hướng tới mục tiêu xây dựng một hình thái kinh tế thỏa mãn đồng thời lợi ích kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường, trực tiếp mang lại nguồn lợi cho người thực hiện và cho cả cộng đồng. Dựa vào nguyên tắc giảm thiểu tối đa sự tổn hại tới tự nhiên thông qua các giải pháp tái chế, KTTH không chỉ giúp bảo vệ môi trường, thúc đẩy phát triển bền vững, mà còn mang lại hiệu quả kinh tế, giúp giảm chi phí cho các doanh nghiệp và nhà sản xuất, tạo động lực cho việc đầu tư trang thiết bị, tăng cường đổi mới khoa học - công nghệ, tăng chuỗi cung ứng..., từ đó góp phần nâng cao năng lực và sức cạnh tranh của toàn bộ nền kinh tế. Kinh tế tuần hoàn có bản chất là tính khôi phục và tái tạo, hoạt động dựa trên 3 nguyên tắc cơ bản, gồm: 1- bảo tồn và phát triển vốn tự nhiên thông qua việc sử dụng hợp lý và tái tạo tài nguyên; 2- tối ưu hóa lợi tức của tài nguyên bằng cách tuần hoàn các sản phẩm và vật liệu nhiều nhất có thể trong các chu trình; 3- nâng cao hiệu suất chung của toàn hệ thống bằng cách tối thiểu hóa các ngoại ứng tiêu cực thông qua tối thiểu hóa chất thải.

Trong KTTH, để phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững, cần phải ứng dụng khoa học - công nghệ vào nông nghiệp. Do đó, phát triển nông nghiệp công nghệ cao là hướng đi tất yếu. Ứng dụng công nghệ cao trong sản xuất nông nghiệp là phát triển nông nghiệp bền vững, giải quyết thách thức trong phát triển nông nghiệp bằng các tính năng ưu việt của công nghệ, như công nghệ nhà kính, công nghệ tự động hóa, công nghệ cảm biến..., từ đó giúp tiết kiệm chi phí, tăng năng suất, hạ giá thành và nâng cao chất lượng nông sản, bảo vệ môi trường, đồng thời giúp giảm bớt sự phụ thuộc của quá trình sản xuất vào các yếu tố tự nhiên, như thời tiết, khí hậu. Vì vậy, phát triển nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao đang trở thành xu hướng chủ đạo, là chìa khóa thành công của các nước có nền nông nghiệp phát triển và cũng là xu hướng tất yếu cho ngành nông nghiệp Việt Nam trong bối cảnh chuyển đổi số hiện nay.

Ở Việt Nam hiện nay, các thuật ngữ nông nghiệp thông minh (smart agriculture/farming), nông nghiệp chính xác (precision agriculture/farming), nông nghiệp tuần hoàn có thể được sử dụng tương đồng với nghĩa nông nghiệp công nghệ cao (high-tech agriculture), để chỉ nền nông nghiệp ứng dụng những thành tựu khoa học - công nghệ vào sản xuất nông nghiệp. Theo sự phát triển của công nghệ và tư liệu lao động, nền nông nghiệp được phát triển từ nền “nông nghiệp nguyên thủy” sang nền “nông nghiệp thủ công” (cày, cuốc, cắt, xén…), “nền nông nghiệp cơ khí hóa và điện khí hóa”, “nông nghiệp tự động hóa” và “nông nghiệp thông minh”. Do đó, nông nghiệp công nghệ cao là nền nông nghiệp ứng dụng thế hệ công nghệ thứ tư để số hóa và hiện thực hóa các nông trại, các phân xưởng, các chuỗi giá trị đã được kết nối, tập trung và thông minh trong môi trường tương tác thực và ảo, bảo đảm cho quá trình sản xuất, kinh doanh diễn ra liên tục, hiệu quả và bền vững. Nông nghiệp công nghệ cao là nền nông nghiệp thông minh, nền nông nghiệp mà hầu hết các nước phát triển đã hoàn thành nền nông nghiệp cơ khí hóa, điện khí hóa và đang phấn đấu xây dựng nền nông nghiệp tự động hóa

Nguồn: TCCS